Het veranderende klimaat zorgt voor rijpere druiven in het Noorden van Europa. Daar profiteert België van en dat zien we in de steeds betere wijnen van een toenemend aantal wijnproducenten. Maar in Nederland doet zich een gelijkaardige evolutie voor. Limburgse wijnbouwers zijn daar al wat bekender maar ook boven de grote rivieren wordt niet langer alleen melk gemaakt. Cool climate wijnen van hybride en klassieke druivenrassen stijgen zienderogen in kwaliteit. Maar het blijft een uitdaging.
Net als in andere gebieden in Europa stonden wellicht ook in Zuid-Nederland druiven aangeplant ten tijde van de Romeinen. Buiten een teruggevonden vermelding van wijnbouw uit de 10de eeuw in de buurt van Maastricht, is er verder weinig geweten over de geschiedenis van Nederlandse wijnen. De oudste bekende wijngaard zou rond 1226 in de buurt van Roermond gelegen zijn. De veronderstelling heerst dat er van wijn maken tijdens de kleine ijstijd in de 16de eeuw nog weinig sprake was. Op het einde van de 19de eeuw zorgden zowel de druifluis als Napoleon er voor dat er geen wijn meer geproduceerd werd in Nederland.
In 1967 besloot een voormalig wijnhandelaar uit Maastricht, Frits Bosch, wijnstokken aan te planten bij de ruïnes van het middeleeuwse klooster Slavante. Veel blijft daar vandaag niet van over. Fruitteler Hugo Hulst van de Apostelhoeve deed hetzelfde in 1970 en dat maakt van de Apostelhoeve vandaag het oudste wijndomein van Nederland. Daarna startten nog pioniers zoals Hoeve Nekum en Fromberg. Ze inspireerden zich op druiven uit Duitsland, Luxemburg en Noord-Frankrijk zoals de Auxerrois, Müller-Thurgau, Pinot Gris, Riesling en Dornfelder. Allemaal Vitis Vinfera rassen dus erg gevoelig voor meeldauw in het natte Hollandse klimaat.
Het vele spuiten tegen de valse meeldauw zorgde voor gezondheidsproblemen bij wijnmakers. Daarom ging men Europese varianten kruisen met wilde Amerikaanse druivenrassen. Deze zijn namelijk, net zoals met de druifluis het geval is, resistent tegen meeldauw. Echter, de smaak van deze hybride druiven was niet goed en werd als ‘foxy’ omschreven, lijkend op een kauwgum-achtige smaak. Intussen had men geleerd dat de vieze smaak verdween bij het meerdere malen terugkruisen van deze rassen. Dat duurt gemiddeld wel telkens pakweg 5 jaar. Frankrijk was daar al lang mee bezig en lanceerde zo in de jaren 1960 de hybride rassen Marechal Foch, Triomph d’Alsace, Seyval Blanc en Leon Millot.
Die Franse hybride rassen werden door een gebrek aan een echt goede smaak alsnog verboden door de overheid. In Duitsland, Zwitserland, Oostenrijk en Hongarije gaf men de moed niet op en ging men gedwee verder met het kruisen. Op de eerste plaats uit ecologische overwegingen, om dus minder te moeten spuiten in de wijngaarden, maar eveneens omdat men ontdekt had dat de hybriden wat vroeger rijp werden. Wat dus goed nieuws was gelet op het erg koele klimaat in deze landen. Pas op het einde van de vorige eeuw waren er hierdoor hybride druiven beschikbaar die even goed smaken dan de klassieke druivenrassen.
In 1996 werd de hybride druif Regent officieel gelanceerd en in 2000 de Johanniter en de Merzling. Johanitter is een kruising uit Riesling met de kruising van de koppels Seyve-Villard en de Pinot gris-Chasselas. Solaris is een andere bekende witte hybride druif uit een kruising van de Merzling met het duo Zayra Severa-Muscat Ottonel en doet een beetje aan Chardonnay denken. De kruising van Bronner, op zich ook het resultaat van een kruising, met Cabernet Sauvignon, geeft de veelbelovende Souvignier Gris. In rood kennen we de reeds genoemde Regent als het resultaat van kruisingen tussen Silvaner, Müler-Thurgau en Chambourcin. Deze druif doet een beetje denken aan de Merlot. Zayra Severa gekruist met Sankt Laurent geeft Rondo als resultaat. Nog hybride blauwe druivenrassen zijn Monarch, Cabernet Cantor en Cabertin.
Maar veredelde kruisingen smaken nog steeds niet zoals klassieke Vitis Vinifera druivenrassen. Steeds betere zomerse doen moedige wijnproducenten dan ook kiezen voor klassieke druiven waarmee ze wijn van steeds stijgende kwaliteit maken. Klassieke druiven in opmars zijn Pinot Noir, Caberbet Sauvignon, Frühburgubder en zelfs Tempranillo in rood en voor wit zijn dat o.a. Riesling, Chardonay, Gewürztraminer, Silvaner en Pinot Blanc. De uitdaging hier is vooral in natte jaren de bestrijding van schimmels en dat liefst zonder overmatig gebruik van ongezonde bestrijdingsmiddelen.
Nederland telt 6 gebieden met een Beschermde Oorsprong Benaming (BOB): Maasvallei Limburg (samen met België is dit de enige grensoverschrijdende appellatie ter wereld), Mergelland, Ambt Delden, Oolen, Vijlen en Achterhoek Winterswijk.
Hierna een overzicht van de 6 BOB’s.
- Maasvallei Limburg: dit is het gebied met voor Nederland de gemeenten Stein, Sittard-Geleen, Echt-Susteren, Maasgouw, Roermond, Maasgouw en Leuda. De bodems aan de Maas bestaan uit verschillende gesteenten en grind uit silex, kalk en kwarts.
- Mergelland: deze BOB beslaat de Limburgse gemeenten Maastricht, Meerssen, Nuth, Simpelveld, Voerendaal, Vaals, Gulpen-Wittem, Eijsden – Margraten en Valkenburg a/d Geul. De ondergrond bestaat uit kalksteenformaties uit het Krijt, in de volksmond mergel genoemd.
- Ambt Delden: hier vind je zandgronden met leem en deze bevinden zich allen in de gemeente Hof van Twente.
- Oolen: in deze BOB vinden we momenteel slechts één wijngaard van 2ha in de gemeente Laren. Ook hier vinden we een bodem van lemig zand.
- Vijlen: Vijlen ligt in Zuid-Limburg en is onderdeel van de drielandengemeente Vaals. De BOB beslaat de gebieden omheen Vijlen en vandaag zijn er 2 wijngaarden. In de bodem zitten veel stenen zoals vuursteen, kalk en kiezel. Hierop ligt een laag löss die bij regen het water goed draineert.
- Achterhoek Winterswijk: dit gebied ligt op wat men het Oost Nederlands Plateau noemt dat van in de gemeente Winterswijk tot aan de Duitse grens loopt. De bodem bevat veel stenen en leem met fossiele resten. Plaatselijk zit er veel kalk in de bodem en sommige stukken kleuren wat rood-bruin door de aanwezigheid van ijzer.
Er lopen momenteel aanvragen voor 3 nieuwe BOB’s in Nederland namelijk Rivierenland, Schouwen-Duiveland en Voerendaalse Bergen. De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) heeft een uitstekende website pagina met alle details van zowel de BOB’s alsook de Beschermde Geografische Aanduidingen (BGA). Voor elke BOB kan je alle details raadplegen.
Vandaag zijn het veelal de BGA’s die gebruikt worden op de etiketten van de Nederlandse wijnflessen. Er wordt namelijk nog gezocht naar nieuwe wijnstijlen en die vallen soms buiten de BOB regels maar tegelijk zijn er ook steeds meer nieuwe wijnhuizen die niet in een BOB liggen. De BGA’s zijn in Nederland geregistreerd per provincie. Wijnregio’s worden op die manier dus als BGA simpelweg gelijk aan de provincienamen wat op zich wel overzichtelijk is. Wijnboeren die in hun provincie dus wijn maken volgens de BGA regels kunnen dus naargelang hun locatie een van de 12 provincies vermelden: Drenthe, Flevoland, Friesland, Gelderland, Groningen, Limburg, Nood-Holland, Noord-Brabant, Overijssel, Utrecht, Zeeland of Zuid-Holland.
Volgens de Wijngaardeniersgilde Nederland, zijn er ongeveer 180 wijnproducenten actief in Nederland. Het wijnareaal in het land van Maxima en Willem Alexander is meer dan 200ha groot, nou ja groot … . De meeste wijnbedrijven beschikken namelijk maar over enkele hectaren wijnstokken. Bovendien liggen ze redelijk ver uit elkaar. De hoogste concentratie wijngaarden vinden we in Nederlands Limburg. Daar worden ook de meeste klassieke druivenrassen gebruikt. De reliëfverschillen in dat gebied laten toe om Zuid-gerichte hellingen op te zoeken waar deze druiven goed rijp worden.
Al bij al zijn er in Nederland, hybride rassen inbegrepen, meer dan 80 druiven toegelaten voor wijnbouw. De vraag is nog maar of dat niet wat veel wordt. Vele Nederlandse wijnmakers hebben hun stiel geleerd in de wijnschool van Freiburg in het Duitse Baden. De invloed van Duitse wijnmaaktechnieken is in Nederland dan ook nooit ver weg. Hoewel de klimaatverandering niet goed is voor de wereld, is ze in de warme jaren een welkom geschenk voor de Nederlandse wijnen. Cool-climate wijnen zijn in. Maar het blijft een uitdaging om hier mooie wijnen te maken, zeker als meer extreme hagel- en regenbuien de Hollandse pret komen bederven.
Op internationale wijnwedstrijden scoren Nederlandse wijnen tegenwoordig goed. De wijnen zijn helaas duur door de hoge arbeidskosten, de hoge kostprijs van gronden en de strenge milieu-eisen. Vaak hebben Nederlandse wijnbouwers nog een ander beroep omdat de wijn niet genoeg opbrengt om van te kunnen leven. Sinds kort ligt er ook wijn uit Nederland in de supermarkten. Bij Albert Heijn vonden we twee wijnen in het schap. De betere restaurants hebben al langer wijn van Hollandse bodem op de kaart staan en zijn trots op de lokale producten. Toch is het nog zoeken om Nederlandse wijnen te vinden. Met een jaarproductie van 1,3 miljoen flessen is dat natuurlijk logisch.
De vraag is of de toekomst voor Nederland ligt in de verdere ontwikkeling van hybride rassen of komen er straks ook niet-hybride rassen die veel beter bestand zijn tegen valse meeldauw? Nederland is in ieder geval langzaam maar zeker een serieus wijnland aan het worden en die evolutie houden we met plezier verder in de gaten.
Deze wijnen hebben we geproefd:
- De Kleine Schorre, Rivaner, BGA Zeeland, 2020
Helder strogele wijn met geuren van lychee en perzik. In de smaak merken we rijpe peer en een licht zoetje maar de wijn heeft ook frisse zuren die voor een mooie balans zorgen. Soepele frisse wijn met een gemiddelde afdronk.
- Apostelhoeve, Auxerrois, BOB Mergelland, 2019
Deze wijn is groengeel en ruikt naar rijp wit fruit. De zuren zijn gemiddeld en worden gevolgd door een combinatie van boterigheid en kruiden die meegaan tot in de redelijk lange afdronk. Volle wijn die fris en sappig is.
- De Brabantse Wal, Groot Geluk, Johanitter, 2019
Bloemen, meloen, appel, druiven en peren zijn de aroma’s die spontaan uit het glas springen van deze heldere wijn. Evenwichtig in de mond waar fraicheur en kruidigheid hand in hand gaan. Op het einde merken we een bittertje in deze soepele wijn.
- Hoeve Nekum, Riesling, BGA Limburg, 2016
Strogele wijn die in de neus doet denken aan wit fruit en wat minerale toetsen. Volle frisse wijn met veel body en een mooie evenwichtige structuur. Mooie afdronk.
- Wijgoed Thorn, Pinot Noir, BOB Maasvallei Limburg, 2018
Zeer lichtgekleurde heldere wijn waar geuren van rood fruit, kersen, teer en bosaardbeien uit het glas opstijgen. Deze wijn smaakt fris en heeft soepele tannine met prachtig rood fruit dat ons vergezelt in de afdronk.
- Hof van Twente, Sueterie rood, BGA Overijssel, 2000
Deze mix van de hybriden Pinotin, Regent en Rondo doet denken aan chocolade, zwarte bessen, zwarte kersen en vanille waar wat peper bij gedaan werd. Vlezige wijn met rijpe tannine en een volle smaak van zwart fruit met vanille.
- St. Martinus, Johannes, BGA Limburg, 1998
Een blend van Cabernet Cantor, Cabernet Cortis en Pinotin die geurt naar bramen, bosaardbeien, pruimen, chocolade en vanille. We proeven rijpe tannine die in balans zijn met de zuren. Meteen daarna volgt sexy snoeperig zwart fruit dat standhoudt in de finale.
Nog meer weten over wijnen uit de lage landen?
Luister dan naar de podcast over de geschiedenis van wijn uit de lage landen.