Traditie en vernieuwing in de Italiaanse Alpen
Zwoegend op de racefiets over de Mortirolo, de Stelvio en de Gavia! Heerlijk, zo enkele dagen fietsen in de Italiaanse Alpen. Ideaal, stevig sporten en dus even geen wijn proeven. Hoewel? Er ligt vlakbij wel een dramatisch mooi wijngebied. Toch maar een dag fietsen opofferen om te gaan proeven? Ik ben er nu toch … . Ja, zeker! Hoe zwoegen in de bergen veranderde in proeven in de bergen.
Chiavennasca
Vanaf Colico, het meest noordelijke punt van het Comomeer, rij ik door het wijngebied Valtellina dat zich in oostelijke richting over ongeveer 100 kilometer langsheen de rivier Adda uitstrekt. De noordkant van het gebied wordt begrensd door de Retische Alpen en de zuidkant wordt gevormd door de Orobische Alpen. De hoge alpentoppen in het Noorden dienen niet enkel om over te fietsen maar beschermen de wijnstokken tegen noordenwinden. De nabijheid van het Comomeer werkt als een temperatuurregelaar. De wijnstokken staan allemaal links van me, een heel stuk verwijderd van de hoofdweg, op de zuidgerichte hellingen van de hoge bergen. De meeste van de pakweg 2100 ha wijngaarden liggen tussen de steden Morbegno en Tirano, een afstand van zo’n 60km, op hoogtes tot 700 meter.
Wat me het meeste opvalt in deze wijngaarden zijn de zeer steile hellingen met de vele terrassen. Die worden hier reeds aangelegd sinds de Etrusken, lees ik in een lokale brochure. Alle werk in de wijngaard moet bijgevolg met de hand gebeuren. Men vertelt me dat er in totaliteit zo’n 2500 kilometer muurtjes van los gestapelde stenen staan die de terrassen van elkaar scheiden. De belangrijkste druivensoort hier is de nebbiolo, lokaal chiavennasca genoemd. Enthousiaste wijnmakers maken met deze druif wijnen die in reputatie steeds dichter in de buurt komen van hun beroemde ‘broers’ uit Piemonte. Door de ligging krijgen de wijngaarden heel veel zon en de neerslag is er beperkt. Ik sla mijn Gamberro Rosso wijngids open en maak afspraken met drie wijnhuizen.
Roberta
Ik start in Tirano. Hier was ik al eens geweest dus wist ik dat je er af en toe moet stoppen voor de trein die over de Bernina pas rijdt. Zowat midden in de stad heb ik een afspraak in het Palazzo van de Conti Sertoli Salis. Het is een huis met een lange traditie want de eerste fles werd reeds gebotteld in 1869. Oenoloog Claudio Introini zet deze traditie verder. Gelukkig heeft hij wel de beschikking over moderne vinificatie installaties net buiten de stad. De charmante Roberta Dotti vertelt me meteen dat we hier ‘nebbiolo di montagna’ gaan drinken. “Ik ga het dus vooral niet hebben over de buren in Piemonte want dat is niet te vergelijken”, zegt ze. Naast de trots op de lokale herkomst voel je hier ook de fierheid over de lange traditie van dit huis. “Nieuwe technieken zijn een goede zaak en ook wij gebruiken ze natuurlijk. Maar met respect voor wat we hebben opgebouwd”, vervolgtRoberta. Supermoderne etiketten en wereldschokkende nieuwe blends hoef je bij Sertoli Salis dus inderdaad niet te verwachten. Wel een assortiment dat gestoeld is op verschillende cuvées in de beschikbare appelaties.
De witte Torre della Sirena wijn is gemaakt van de druiven pignola en rossola. Dit zijn roze gekleurde lokale druivenrassen met veel florale en fruitige aroma’s. Ik proef een erg zuivere en fijne wijn met stuivende geuren en smaken van exotisch fruit, bloesem en honing. Vervolgens krijg ik de rode Saloncella te drinken die gemaakt is van nebbiolo druiven uit de regio maar toch onder de IGT Terraze Retiche de Sondrio verkocht wordt. Roberta verklaart “Dat is enkel te wijten aan het feit dat deze wijn slechts 6 maanden rijpt in plaats van de 9 maanden die de DOC Rosso di Valtellino voorschrijft”. Achteraf verneem ik dat de warme maceratie nog een reden is om deze wijn als IGT te verkopen. Het resultaat is inderdaad een wat meer geconcentreerde wijn die zijn geheimen vrijwel meteen prijsgeeft in het glas.
Met de Corte della Meridiana kom ik terecht in de klasse van de Valtellina Superiore. Deze wijn heeft een opvoeding van 18 maanden op hout gehad waarna hij nog eens 6 maanden op fles rust. Ik ben meteen een fan van deze wijn want hij geeft me fijne zachtrijpe fruitige geuren en een erg elegante, evenwichtige smaak. Als slot serveert Robert de Canua sforzato. Deze wijn is gemaakt met gedroogde nebbiolo druiven, via de ‘passimento’ methode, waardoor het watergehalte in de druif tot 40% wordt teruggedrongen. Het resultaat in mijn glas is een eerder geconcentreerde bewaarwijn met toetsen van kersen, pruimen en kruiden. “Vol doch fijn van smaak met zuren die de alcohol temperen en in evenwicht met de edele tannines” zeg ik in mijn beste Italiaans. Roberta glimlacht en legt haast onmerkbaar de prijslijst voor me klaar.
Andrea
Mijn volgende afspraak is eveneens in Tirano. Deze keer niet in een palazzo in de stad maar in een nieuw gebouw net erbuiten. Ik parkeer vlak voor de design ‘showroom’ van Plozza Vini. Binnengekomen zie ik een strakke proefruimte met veel glas en licht waar langs de kant het hele assortiment keurig staat opgesteld. Mijn oog valt meteen op enkele bijzondere flessen die zowel in vorm als etiket hypermodern zijn. Eigenaar Andrea Galli verwelkomt me en beweert dat de Zwitserse afkomst van dit huis ervoor gezorgd heeft dat er een moderne golf over de traditie is gespoeld. “Het probleem van Valtellina is dat door het klimaat en mede door traditionele technieken de wijnen soms wat ‘groen’ smaken”, zegt hij. “Vroeger kon bovendien iedereen zijn wijnen met gemak kwijt aan klanten in Lombardije en Zwitserland maar met de crisis wordt dat toch wat moeilijker. Het is dus tijd om verder te kijken en misschien iets toe te voegen aan de traditie van deze streek”. Hoe meer ik met Andrea spreek, hoe meer ik het gevoel krijg van met een marketeer te spreken. Maar dan wel van het soort dat liefde voor wijn heeft en de goede dingen van vroeger niet in de vuilbak kiepert. “Ik denk, in alle bescheidenheid, dat wij Zwitsers wat meer ondernemerschap naar deze regio gebracht hebben” vervolgt Andrea terwijl hij de cuvée 089 inschenkt, een Rosso di Valtellina.
De filosofie van het huis Plozza is om een traditioneel assortiment aan te vullen met een modern assortiment waarbij in die laatste categorie de vorm van de fles en het etiket erg veel aandacht krijgen. Later begrijp ik dat nieuwe technieken ook zorgen voor snellere ‘drinkbaarheid’ van dit tweede assortiment. De 089 cuvée is zo een moderne wijn. De ideale huiswijn volgens mijn gastheer. Ik proef een frisse, fruitige wijn die me best kan bekoren. Uit het traditionele assortiment komt dan de Valtellina Superiore uit de herkomstzone Sassella. Een mooi gemaakte wijn die nog kan evolueren en waarin ik, in alle bescheidenheid, meen de invloed van het terroir te herkennen. Andrea bevestigt dit en zegt dat dit de essentie is van hun strategie. “Eigenlijk respecteert het traditionele assortiment de eigenheid en verscheidenheid binnen de appelatie terwijl het moderne assortiment meer gaat naar drinkplezier en beleving omheen de wijn zelf” verklaart de eigenaar waarna hij mij de Intrigo ter degustatie geeft. Die naam is niet gestolen want ik ruik eerst veel rode vruchten maar dan ook pruimen en wat kruiden op de achtergrond en vraag me af wat dit is. De smaak is fruitig en rijk met een opvallende verfijnde zachtheid. Deze wijn is gemaakt van nebbiolo en voor 40% van blauburgunder uit Zwitserland. “Die laatste druif zit momenteel op de voorgrond”, zegt de glimlachende eigenaar nu, “maar over een jaar of vijf gaat de nebbiolo naar voor treden. Dat maakt deze wijn zo intrigerend”.
Met de sforzato di Valtellina belanden we weer in het traditionele assortiment. Ik moet bekennen dat mijn voorkeur daar toch blijft naar uitgaan. Deze wijn is complex, elegant en erg jong. Hier wil ik wel enkele flessen van in mijn kelder opslaan. Dit wordt volgens mij genieten binnen enkele jaren. Maar Andrea geeft niet op en laat me de Numero Uno proeven. Geheel gemaakt met gedroogde nebbiolo druiven, zoals de sforzato, maar met opzet gedeclasseerd tot IGT om alle vrijheid te hebben inzake fles en etiketdesign. Het resultaat is niet alleen een nogal dure fles en verpakking maar vooral een complexe wijn met heel veel finesse in de smaak. Door koude maceratie zijn de tannines veel meer afgerond en de rijping op kleine Franse vaten geeft extra spankracht. Ik moet toegeven dat dit een prachtige wijn is waar je bovendien meteen kan van genieten doch zeker ook nog enkele jaartjes kan wegleggen. “Grote wijn in een toegankelijke stijl. Hier heb ik veel bijgeleerd” besluit ik waarna ik Andrea Galli bedank en mijn bestelling van traditionele en moderne wijnen in de auto leg.
Elena
Na een middagmaal, met veel water, op een zonnig terras vertrek ik naar San Giocomo di Teglio waar Elena Fay van het familiedomein Fay me hartelijk verwelkomt. Ze spreekt een beetje Engels maar ik wil mijn Italiaans wat oefenen dus vraag ik om alles maar in haar eigen taal te doen. Dat was meteen een goed excuus om wat dieper in haar ogen te kijken want ik moest aandachtig zijn om alles te verstaan. Bij de familie Fay draait het om de eigenheid van de wijngaard. Elena legt uit: “Wij gaan op zoek naar de uniciteit van elke wijngaard. Bij ons ligt het accent namelijk op wijnen die gevinifieerd worden naargelang de wijngaard waar de druiven vandaan kom. Dat is de filosofie van het huis en daarmee betonen wij respect aan wat de natuur ons hier te bieden heeft”. In feite dus gelijk aan de aanpak van de cru’s zoals we dat in de Bourgogne ook kennen, is mijn conclusie terwijl ik de Valtellina Superiore Costa Bassa proef. Dit is de basiswijn, uit de laagst gelegen wijngaarden, die toch erg harmonieus en fris fruitig is. Uitstekende wijn voor elke dag denk ik dan.
De volgende wijn die Elena inschenkt is de La Faya, gemaakt van nebbiolo en aangevuld met 30% merlot en 10% syrah. Ook hier valt op hoe de aciditeit in de wijn prachtig verweven is met de sappigheid van het fruit. Haar broer Marco is er inmiddels bij komen zitten. Hij is de wijnmaker en verklaart “Het is inderdaad onze bedoeling om de frisheid, die deze wijngaarden door hun ligging geven, te combineren met de karakteristieken die elk terroir biedt en ervoor te zorgen dat we in de kelder daarmee dan een zo mooi mogelijke wijn maken”. Het klikt meteen met mijn naamgenoot dus zowel broer als zus Fay blijven met veel enthousiasme toelichting geven bij hun wijnen. Met de Il Glicine belanden we in de Valtellina Superiore en hier meer bepaald in een 1ha wijngaard in de zone Sassella. De stijl van het huis is wederom goed merkbaar maar vooral de lengte van deze wijn valt me erg op. Nog een trapje hoger is de Cà Moréi uit de zone Valgella. Ik noteer nu superlatieven alsook reeds het aantal flessen dat ik hiervan wil kopen.
Mijn enthousiasme blijft niet onopgemerkt want plots verdwijnt Marco om even later een Cà Moréi van negen jaar oud te serveren. Opnieuw wordt mijn wijnhart aangenaam beroerd en ik merk op hoe jong deze wijn nog smaakt in al zijn complexiteit en elegantie. Elena glimlacht en laat me de Carteria proeven die uit de Valgella zone komt. Opvallend is inderdaad hoe de typische kenmerken van de nebbiolo toch aangevuld worden met een ander register van bijkomende kruidige en aardse aroma’s. Eindigen doe ik de proeverij met de sforzato Ronco del Picchio waarin de zeer mooie zuren een perfect huwelijk vormen met de alcohol, de elegante volle fruitigheid en de ragfijne tannines. Ik ben, onder invloed van de wijnen, steeds vlotter Italiaans aan het spreken en analyseer nog even met Marco de kansen van PSV tegen Milaan voor de voetbalmatch van morgen waarna ik alweer een berg wijnkartons in mijn auto laad.
Valtellina
Valtellina,een overweldigend wijngebied dat ik dankzij mijn fietsvrienden heb ontdekt. Eén dag proeven leert me hoe het gebied met al zijn terrassen verschillende wijnen geeft van een druif die ik voordien omzeggens enkel uit Piemonte kende. Maar ik ontdek ook hoe lokale wijnhuizen in een verschillende filosofie omgaan met het respect voor de traditie en de zin voor vernieuwing. Een nieuw en interessant thema voor een avond in onze commanderij is hiermee geboren. Mijn fiets moet in de koffer van mijn auto de plaats delen met een aanzienlijke hoeveelheid wijnen. Het gevolg van de overgang van zwoegend fietsen in de bergen naar proevend ontdekken in de bergen. Een mooi concept zowaar … .
Meer over de appellatie Valtellina
Valtellina wijnen zijn sinds een decreet van 2002 ingedeeld in 4 kwaliteitsniveaus als het gaat over wijnen met herkomstbenaming.
De IGT Terrazze Retiche de Sondrio kunnen witte, rode of rosé wijnen zijn, gemaakt van de toegestane druiven in de provincie Sondrio. Deze categorie geeft wijnmakers ook de mogelijkheid andere types wijn te maken die wel karakteristiek zijn voor de regio maar om een bepaalde reden niet overeenstemmen met de regels van de hogere appelaties.
Rosso di Valtellina zijn droge rode wijnen van ten minste 90% nebbiolo met tenminste 11% alcohol die minimaal 9 maanden gerijpt zijn te rekenen vanaf 1 december van het oogstjaar.
De Valtellina Superiore moet ook gemaakt zijn van minstens 90% nebbiolo druiven met een maximum van 10% andere toegestane druiven. Het maximum rendement bedraagt 56hl/ha. Het zijn enkel droge rode wijnen met minimum 12% alcohol die, te beginnen vanaf 1 december van het oogstjaar, ten minste 24 maanden gerijpt zijn waarvan minimum 12 maanden in hout. De beste wijnen mogen na 36 maanden rijping de toevoeging ‘riserva’ vermelden op het etiket. Binnen deze appelatie worden 5 zones onderscheiden waarvan de naam op het etiket mag worden toegevoegd als de wijn uitsluitend uit dit gebied afkomstig is. Het gaat over volgende gebieden: Maroggia (gemeente Berbenno, ca 35ha), Sassella (van Castione tot Sondrio, ca 150ha), Grumello (van Sondrio tot Montagna, ca 103ha), Inferno (in Poggiridenti en Trevisio, ca 64ha) en Valgella (Teglio, ca 165ha).
Sforzato di Valtellina mag enkel gemaakt worden van 100% nebbiolo druiven die tot ten minste 10 december in de lucht zijn gedroogd en enkel afkomstig zijn uit uit de gebieden van Valtellina Superiore of Rosso di Valtellina. Het maximale rendement is 40 hl/ha en de wijn moet 20 maanden verouderen, waarvan 12 in hout, te rekenen vanaf de eerste april van het jaar na de oogst. Ook hier alleen rode wijn met minimaal 14% alcohol. Voor de Sforzato worden enkel de beste trossen geselecteerd. Men plukt ze in de tweede en derde week van oktober en laat ze dan drogen tot einde januari of zelfs februari. Het drogen (‘passimento’) gebeurde vroeger op stromatten maar tegenwoordig in lage kistjes. Hierdoor verliezen de druiven 25 à 30% van hun watergehalte. Dit droogproces moet volgens de regels geheel natuurlijk verlopen.