Rioja is de bekende Spaanse streek met de wijnen die ingedeeld zijn op basis van hun houtlagering. De Tempranillo druif is hier koning. Maar hoe is dit gebied geworden tot wat het vandaag is? Wat is zijn geschiedenis? En wat betekent dat voor de toekomst?
Luister je liever naar de Oenotopia podcast over de geschiedenis van Rioja?
Zoals in zoveel gebieden in het Zuiden van Europa, stonden er ook hier ten tijde van de Romeinen reeds wijnstokken. Wellicht daarvoor al. Maar ook in de Middeleeuwen. Het was toen een klein gebied, ja ja want de Moren hadden er enkele eeuwen de baas gespeeld en die vonden de massale consumptie van wijn maar niks. Maar vanaf de Late Middeleeuwen maakte men hier wijn voor de lokale bevolking en voor de pelgrims op weg naar Santiago de Compostela. Net zoals overal in Europa waren ook hier de kloosters begaan met wijnbouw.In de jaren 1700 en 1800 kwam de handel met het noorden op gang en werd er naast wijn ook graan geëxporteerd. Het wijngebied begon toen gestaag te groeien.
De naam van dit gebied is afkomstig van een klein riviertje, een bijriviertje van de Ebro, en dat zijriviertje heet Rio Oja. We zitten nu zo’n 100km ten Zuiden van Bilbao en de Atlantische kust. Het bovenste deel van de Riojastreek is bij uitstek een gebied met een zachte lente, een droge zomer en herfst en wordt dus graag vergeleken met Bordeaux. En net deze link met Bordeaux is een essentieel onderdeel van de geschiedenis.
Ergens tussen 1850 en 1855 keerde de Marqués de Riscal (Paco Hurtado de Amexaga) terug uit Bordeaux met tal van nieuwe wijnideeën. Zijn belangrijkste inspiratie was echter de eiken vaten. Hij begon cabernet sauvignon en merlot te planten, maakte wijnen en rijpte deze in eiken vaten net zoals in Bordeaux. De Marqués de Murietta deed dit ook en de Riojawijnen begonnen prijzen te winnen waardoor de reputatie van de streek tot ongekende hoogten steeg. De lokale boeren zagen dit succes en wilden dit ook doen. Echter, ze hadden geen geld om bordeauxdruiven te importeren maar tot hun verrassing lukte dit ook goed met de lokale tempranillo.
Intussen steeg de reputatie van de Bordeaux wijnen als gevolg van de vraag van de Engelse aristocratie naar Franse wijnen. Immers, als ze geen oorlog aan het voeren waren, gingen er grote hoeveelheden wijn vanuit Frankrijk in vaten naar Engeland. Keizer Napoleon III vroeg voor de wereldtentoonstelling van Parijs in 1855 om een classificatie voor de beste wijnen van de Bordeaux, die daar geëxposeerd werden. Deze classificaties van de grand cru classés in Bordeaux kennen we vandaag nog steeds. Helaas sloeg enkele jaren later het noodlot toe in Bordeaux! De phylloxera deed zijn intrede en iedereen die met wijn bezig was, zocht koortsachtig naar een remedie voor dit vernietigende beestje maar vond die niet …
Toen de druifluis dus rond 1860 de Franse wijnstokken vernietigde, kochten de Fransen massaal de op eik gerijpte Spaanse wijnen uit de Rioja. Paardewagens werden vervangen door treinen en vanuit het stadje Haro vertrokken treinwagons volgeladen met vaten wijn richting Frankrijk. Anderen vestigden zich dan weer in Rioja om er wijn te maken en introduceerden zo wijntechnieken in Rioja. Rioja wijnen rijpten altijd lang op eiken vaten. Bedoeling was, en is eigenlijk nog steeds, om de wijn drink-klaar op de markt te brengen. Gezien Amerikaanse eiken vaten veel dichtere poriën hebben, gaf men altijd de voorkeur aan Amerikaanse vaten gezien de wijnen dan langer en langzamer konden rijpen. Al speelde de prijs zeker ook een rol. De phylloxera bereikte Rioja rond 1890 en tegen 1901 waren de wijngaarden er verwoest. Gelukkig had men dan in Frankrijk ontdekt dat het enten van Franse stokken op resistente Amerikaanse onderstokken DE redding bracht en dus meteen daarna ging men in Spanje meteen ook zo te werk.
Traditioneel wordt Rioja ingedeeld in 3 gebieden. De Rioja Baja in het Oosten. Het heeft een redelijk vlak landschap met bodems van ijzerhoudende klei. De Rioja Alta ligt in het Westen, links van de stad Logrono en is de grootste regio. Men zegt dat de beste wijnen van het Noordelijke deel komen aan de andere kant van de rivier, de Rioja Alavesa. De bergen in het Noorden beschermen de wijngaarden tegen slecht weer. De wijngaarden liggen er op vrij grote hoogte en vooral dit gebied wordt qua klimaat vaak vergeleken met Bordeaux. De grond bestaat er veeleer uit kalkachtige rots en wat klei.
Gezien de nadruk op het hout worden de wijnen ingedeeld in 4 kwaliteiten. De Rioa Joven zijn jonge wijnen die niet gelagerd zijn op hoit. De Crianza heeft minstens 1 jaar op eikenhouten vaten gerijpt en nog eens 1 jaar op fles. Reserva Rioja rijpt ook minstens 1 jaar op eik maar mag pas na 2 jaar flesrijping op de markt komen. Gran reserva Riojawijnen verouderen minimaal 2 jaar op vat en 3 jaar in de fles. Rioja is steeds populairder geworden. Te populair zelfs. In de jaren ’80 van de vorige eeuw kwamen er wijnen op de markt die gemaakt werden voor snel geldgewin. Kwalitatief niet zo’n goede wijnen aan te dure prijzen en profiterend van het sterke imago van Rioja. Andere wijnstreken profiteerden daarvan en al snel liep het marktaandeel van Rioja terug. Nadien zag men in dat het anders moest en profiteerde Rioja weer van de vraag naar zonnige rijpe wijnen.
Maar is het dat dan of beweegt er wat in Rioja? Is Rioja nog steeds de het gebied waar driekawart van de wijnen rood is en waar de lagering op hout een indicatie is voor kwaliteit. Wordt er dan niet geëxperimenteerd met andere rassen of andere technieken? Ja, er gebeurt heel wat. Wijndomeinen zoeken uitwegen voor de vaak als te rigoureuse en te beperkende kwaliteitsregels. Sommigen kiezen voluit voor de goedkope jonge goed gemaakte moderne wijnen. Anderen trekken resoluut de kaart voor vernieuwing, voor designerwijnen, voor andere druiven en voor wijnen van een bepaalde wijngaard die een bijzondere bodem heeft. Zeker dat laatste is razend interessant. Steeds meer wordt er gezegd dat de verwijzing naar Baja, Alta en Alavesa er niet toe doet maar dat het beter is te verwijzen naar een specifiek gebied of zelfs een individuele wijngaard met zijn eigen terroir. En dat kan weer een nieuwe dynamiek geven aan een wijngaard met een rijke geschiedenis.
De geproefde wijnen
Abel Mendoza, 5 Varietales, 2020
Van deze wijn zijn er maar 2500 flessen gemaakt op basis van de Garnacha blanca, Malvasia, Tempranillo Blanco, Torrontes en Viura. Het is een gastronomische witgele wijn met aroma’s van peer, steenfruit en bloemen met ook wat nootachtige geuren. Romig van textuur met een frisse, fruitige en ragfijne smaak tot in de lange finale.
Lopez de Heredia, Vina Tondonia, reserva, 2008
Na 6 maanden op Franse vaten ziet deze traditionele Spanjaard van Tempranillo, Garnacha, en wat Mazuelo en Graciano het licht in de fles. Eens in het glas nemen we kersen, leder, viooltjes en lichte sigaren waar. Het is een wijn met een oxidatieve toets die ook in de mond merkbaar is naast de hele mooie tannine. Voor de liefhebbers van traditie.
Tentenublo, 2015
De rijzende ster aan het Rioja-firmament is een bom van geconcentreerd zwart fruit en balsamicogeuren op een aardse bodem bedekt met viooltjes. Vanille maakt het geheel compleet. Een wijn met veel fraîcheur, rijpe tannine en een kruidige afdronk. Gemaakt van ongeveer dezelfde druiven dan de vorige wijn maar wat een verschil! Ola croquettas!
Artadi, Vinas de Gain, 2018
We drinken dit veel te vroeg en daarom springen de primaire aroma’s uit het glas van deze 100% Tempranillo. Zwarte en rode bessen zwemmen in een bad geparfumeerd met viooltes en vanille. Frisse zuren, fruitige molligheid en soepele tannine houden elkaar in evenwicht en staan klaar om van dit zwoele beest in enkele jaren een fijne fruitige fee te maken.
Marques de Murietta, Finca Ygay, reserva, 2016
Respect voor deze klassieker van Tempranillo, Graziano, Mazuelo en een lekje Garnacha. Rijp rood fruit walst stijlvol rond een kern van kruiden, vanille, leer en een geroosterde noot. De dans gaat verder in de mond waar een mollige mix van viooltjes, kersen en zwarte olijven elkaar vinden en weer verlaten bij een lange licht kruidige finale. Amai, en voor die prijs …
Bodegas Roda, Roda I, reserva, 2016
Het vlaggenschip van Roda klieft door een oceaan van zwart fruit, leder, koffie, chocolade, cuberdons en kruidnagel. “Hier ben ik” roept deze Tempranillo-koning en majestueus ontvouwt hij zijn smaken van drop, zwart fruit, leder en fumé in een geheel dat spontaan gegroet wordt met een diepe buiging tijdens de lange afdronk.
Sierra Cantabria, gran reserva, 2010
Geen berg is te hoog voor de geuren van viooltjes, kersen, sandelhout en iets mineraals van deze wijn vervaardigd uit Tempranillo en een beetje Graciano. Dit is een wijn met ingetogen kracht, evenwichtige zuren, edele tannine en een verfijnde smaak. De knappe Amerikaanse eik doet het met de mooie Spaanse Sierra Cantabria en ze krijgen een heel knap wijnkind.
