Proefverslag van unieke wijnen
In Alto Adige wordt slechts 1% van alle Italiaanse wijnen gemaakt. Toch heeft deze wijnstreek veel prestige en de laatste tijd gooit ze hoge ogen. Haar DOC kreeg ze in de jaren 1970 maar het is de oprichting van de “Consorzio Alto Adige Wines” die de kwaliteit deed stijgen en de internationale marketing op gang bracht. Kwaliteit primeert op kwantiteit. Tijd om ons daar eens in te verdiepen.
De wijngeschiedenis van dit meest noordelijk gelegen wijngebied van Italië begon, hoe kan het ook anders, bij de Romeinen. Toen dat rijk viel, hadden Longobarden, een Germaanse stam, het gebied ingepalmd en die werden op hun beurt door Karel de Grote in de pan gehakt rond 800 n.Ch. Als onderdeel van het hertogdom Beieren was Alto Adige dan deel van het Frankische Rijk. Toen stond deze regio nog bekend als Südtirol waar zo’n 200 jaar later nog het wat lagergelegen stuk Trentino bij kwam. In 1263 ontstaat hieruit het graafschap Tirol dat zich had losgeweekt uit het hertogdom Beieren.
Exact 100 jaar later liet gravin van Tirol Margaretha Maultasch, bij gebrek aan troonopvolging, haar graafschap over aan de Habsburgers. Die waren 6 eeuwen lang de heersende dynastie binnen het Heilig Roomse Rijk. Na meerdere opstanden van de Hongaren werd in 1867 een compromis onderhandeld dat leidde tot de oprichting van de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie. Het huis Habsburg stond toe de macht te delen in de hoop meer controle te krijgen over de hele regio. Die periode van 51 jaar had een grote invloed op de modernisering van de wijnbouw in Alto Adige.
Wijnen uit dat deel van Italië smaakten meer dan goed aan de Habsburgse hoven in Wenen en Boedapest. De regio ontwikkelde zich als een kwaliteitsherkomst van lichte rode – en frisse witte wijnen. Adellieden bouwden er zomerresidenties en investeerden in wijn. Maar ook kloosters waren, sinds de tijd van Karel de Grote, zeer bedreven in het maken van wijn en het identificeren van de beste wijngaarden. Aan deze b(l)oeiende wijntijd kwam abrupt een einde door de Eerste Wereldoorlog. Het Oostenrijks-Hongaarse Rijk had de verkeerde politieke keuzes gemaakt.
Alto-Adige trad na de grote oorlog toe tot Italië met het verdrag van Saint-Germain in 1919. Een overgrote meerderheid aan Duitssprekenden onderging grote Italiaanse invloeden en dat manifesteerde zich ook in de wijnindustrie. Met Mussolini ging dat vervolgens aan een razend tempo. In 1923 was Duits verboden en veranderden Duitse plaatsnamen in Italiaanse. Südtirol ging officieel over naar Alto Adige. Het was pas na Wereldoorlog II dat de rechten van Duitstaligen ietwat werden hersteld. Tot vandaag blijft die annexatie een gevoelig punt al hebben de wijnen er gelukkig niet onder te lijden.
Grote kwaliteitsverbeteringen zagen het licht doorheen de jaren 1960 tot 1980. Betere kennis leidde tot betere wijnen. Toen zag je veel coöperatieven in deze streek maar eind vorige eeuw stapten veel wijnhuizen over naar vinificatie op het eigen domein. Jonge wijnmakers wilden namelijk de stijgende vraag naar kwaliteitswijnen in Europa beantwoorden. Technologie gaf hun die mogelijkheden en het opkomende wijntoerisme bood extra verkoopkansen. Het succes bleef niet uit en nieuwe investeringen volgden.
Haar bijzondere geschiedenis geeft Alto-Adige nu een culturele mix van wijnbouwtradities. Samen met de unieke combinatie van druivenrassen zoals bijvoorbeeld Lagrein, Vernatsch (Schiava in het Italiaans), Gewürztraminer, Sauvignon Blanc, Pinot Grigio, Chardonna en Pinot Noir zorgt dit voor een melange van de frisheid van de Alpen en de elegantie van Bourgogne met de flair van Italië, allemaal in één glas. Terroir-expressie proef je dankzij de gevarieerde geologische bodemstructuur. Het klimaat is Alpien-Mediterraan met warme dagen en koele nachten, mede vanwege de hoogte en expositie tijdens het rijpingsseizoen.
In de bergachtige wijngaarden van 200 tot zelfs 1000 meter hoogte blijft erfgoed betekenisvol. Respect voor tradities vinden ze belangrijk maar dan wel met aandacht voor moderne mogelijkheden. Daar hoort bovenal kwaliteit bij en de laatste jaren eveneens een duidelijk streven naar duurzaamheid. Want de natuur en de producten die het voortbrengt zijn gewoonweg te mooi om te verwaarlozen. We durven zeggen dat Alto Adige uniek is in de wijnwereld. Dat willen we graag proeven. Een selectie van kwaliteitswijnen met hoge scores in de Gamberro Rosso gids vindt zijn weg naar de Oenotopia proeftafels.
Een frisse start nemen we met de Athesis brut schuimwijn uit oogstjaar 2021 van Kettmeier. Giuseppe Kettmeier is de oprichter van dit wijndomein. Meteen na de Eerste Wereldoorlog ging hij van start en in de jaren 1960 zag het wijnhuis grote kansen in de productie van bubbels. Deze Athesis is gemaakt van druiven uit pergola wijngaarden met veel kalk in de kleibodem. Een blend van chardonnay, pinot blanc en pinot noir geeft aroma’s van wit fruit naast gele appel en voorjaarsbloemen. De mousse is ragfijn. Romige smaak met rijp wit fruit en een lekkere minerale toets op het einde. Een volwaardig alternatief voor de betere droge Champagne. €28,30 91/100
Alois Lagader is een naam als een klok als het over Alto Adige gaat. Alois begon zijn wijnbedrijf in 1855 en was toen al meteen bekend om zijn moderne aanpak. Vandaag staat de 6de generatie aan het roer van dit familiehuis. Alois Clemens, Anna en Helena zetten de drang naar innovatie verder. Daar hoort nu ook een volledig biodynamische wijnbouw bij en zelfs de band tussen kunst en terroir staat op het voorplan. De pinot bianco 2023 in ons glas komt van druifjes die groeiden in een zanderige grond met kiezelstenen en veel kalk. Hij ruikt naar pompelmoes, rijpe peer, marsepein, boter, witte bloemen en kruiden. Heerlijk en boeiend! Frisse zuren bij de aanzet in de mond worden gevolgd door een ronde fruitige smaak en eindigt in een gemiddeld lange afdronk. Fijne verfrissende aperitiefwijn. €17,50 89/100
Christophe Tiefenbrunner trouwt in 1897 Luise Tiefentaler, de dochter van het domein dat al sinds 1675 als kasteel Turmhof bestaat en waarvan alle zonen zijn gestorven. Vanaf 1910 maakt hij naam en faam met zijn wijnen. Nu bezit de familie 85ha wijngaarden en runt Christof, ja met een f, samen met zijn vrouw Sabine het wijnhuis. De Merus 2023 die we proeven is een speciale cuvée van pinot grigio van wijnstokken op 220 meter uit de gebieden Kurtatsch en Margreid. Vinificatie van deze geel-groene wijn vond plaats in beton met 4 maanden schilweking. We ruiken rijpe peer, een geur van gist en brioche, den en kruiden. Prachtige balans tussen zuur en mondvullend fijn fruit. Sappige, frisse goed gemaakte genietwijn. €15,95 92/100
Elena Walch was architecte toen ze als eerste vrouw in Zuid-Tirol zelf wijn begon te maken. Sinds 2013 werken dochters Julia en Karoline mee. Ze is internationaal bekend en bezit een van de absolute tophuizen van de regio. Haar wijnstokken staan op zuid-oost gerichte hellingen met veel kalk op 300 à 400 meter hoogte. Haar eerst vermarkte wijn is de chardonnay Cardellino en we degusteren nu de jaargang 2023. In ons glas bemerken we iets dat doet denken aan een geurgeheel van citrus, boter, brioche, gele appel en zowaar ochtenddauw in een alpenweide. We proeven een frisse fruitige volle smaak van rijpe appel. Veel finesse en mineraliteit tot in de lange afdronk. Elegante strakke chardonnay met veel gastronomisch potentieel. €25,95. 93/100
Cantina Terlano is gestart in 1893. Vandaag telt deze coöperatieve 143 leden. Rode wijn voor onze neus en die is gemaakt van de Lagrein. Die neus doet denken aan zwarte bessen, rijpe pruimen, iets vlezigs, chocolade en zoethout. Dit is de cuvée Tradition 2023. De wijn is vergist in inox vaten en rijpte vervolgens zo’n 8 maanden in grote houten foeders. Zijn smaak is vol en vlezig met ronde tannine. Veel fruit proeven we en dat tot in de mooie afdronk. Het einde is ietwat warm maar lekker zacht. Tongstrelende fijne fruitwijn. €19,50 88/100
Van de 7de generatie van wijndomein Pfitscher analyseren we de pinot noir riserva Matan. Matan verwijst naar een “single vineyard’, namelijk de west geörienteerde wijngaard Gleno op 550 meter hoogte in het dorp Montagna. Deze heeft een diepe bodem met klei aan de oppervlakte en veel kalk daaronder. Er schijnt veel zon overdag en ’s nachts is het er erg koel. Dat belooft. Het vergisten gebeurt in inox vaten met geregelde ‘pigeage’. Daarna volgt er pakweg 14 maanden rijping in kleine vaten en grote foeders en dan nog bijna een jaar flesrijping. Deze Matan pinot noir 2020 heeft al een beetje evolutie in de kleur. We nemen aroma’s waar van aarbeien, aarde, kaneel, peperkoek, sigarenkistje en ook een aanzet van wat tertiaire indrukken. Amai. Fris en ‘medium-bodied’ in de mond met een goed evenwicht tussen zuur, rije tannine en fijn fruit dat doet denken aan pruimen op een peperkoekje. Lange afdronk van deze subtiele meditatiewijn. €48,95. 94/100
Nog zo’n coöperative is Kurtatsch die, met vandaag 190 leden, al bestaat sinds 1900. De Freienfeld cuvée is een 100% cabernet sauvignon wijn van zeer lage opbrengst. Jaargang 2018 geeft zijn geheimen prijs. Freienfeld verwijst overigens naar het renaissance-landhuis Ansitz Freienfeld, waar de coöperatie werd opgericht. Deze wijn wordt alleen geproduceerd in jaren met optimale weersomstandigheden. De druiven komen van kalkrijke bodems met zand, grind en leem op 220 tot 350 meter hoogte. Hij rijpt 12 maanden in Franse ‘barriques’ en dan nog 9 maanden in grote eiken vaten gevolgd door nog een jaar in de fles. Deze donkere wijn onthult geuren van cassis, laurier, chocolade, koffie en vanille. Prachtige frisheid in combinatie met edele tannine en vol fijn fruit. Fijn fris fruit dat doet denken aan confituur van Inge, maar dat snappen enkel ingewijden. Dat mooi gebalanceerde geheel kan nog blijven liggen maar is ook nu al heerlijk tot in de lange afdronk. Geraffineerde grote wijn. €55,00. 95/100
Onze proefselectie viel op door zijn kwaliteit in combinatie met de steeds terugkerende frisheid van de wijnen. Geen ‘blockbusters’ of overrijpe zware alcoholische wijnen. Ook geen zongestoofde fruitbommen of geforceerde houtinvloeden. Verschillend als ze waren, hadden alle wijnen naast frisheid ook een gedegen structuur, een frivole drinkbaarheid, een finesserijke smaak en een serieus, soms ietwat mineraal, einde. Inderdaad een beetje van Italië, een beetje van de Habsburgers en een beetje van de Alpen. Flair, elegantie en frisheid. Of zijn we nu teveel beïnvloed door de geschiedenis van het mooie Alto Adige?