De Balkan dankt zijn naam aan het gelijknamige gebergte in Bulgarije. Het is een werelddeel met een enorm rijke en bewogen geschiedenis. Ook op vlak van wijn. En toch kennen we de wijnen, de herkomstgebieden en druivenrassen amper. Tijd voor een eerste verkenning. We proefden wijnen uit de Balkan.
Al 3000 jaar
Het Balkangebied beslaat grote delen van Bulgarije, Roemenië en Moldavië maar vooral de landen Servië, Kroatië, Montenegro, Noord-Macedonië, Kosovo, Bosnië-Herzegovina en Albanië. Het zijn die landen, eigenlijk grotendeels het voormalige Joegoslavië aangevuld met de laatste in het rijtje, die gemakshalve vandaag als de Balkanregio worden genoemd. Herkomstgebieden en authentieke druiven met voor ons haast onuitspreekbare namen vormen het hart van de lokale wijnbouw. En die verdient het om verder verkend te worden.
Archeologische vondsten wijzen op wijnbouw door de Thraciërs pakweg 3000 à 2000 jaar geleden. Men denkt dat ook andere volkeren zoals de Illyriërs en de Daciërs reeds wijn maakten in grote kruiken waar ze diverse kruiden aan toevoegden. Griekse volkeren verfijnden niet alleen de wijnbouw maar namen die ook mee in de vele gebieden die ze kolonialiseerden rond de Middellandse zee. Na de winst van Alexander de Grote op de Perzen was de wijnbouw wijd verspreid. En daar profiteerden de Romeinen gretig van toen ze iets meer dan 2000 jaar geleden over dat rijk heersten.
Byzantijnse kloosters en Ottomaanse droogte
Na de val van het Romeinse Rijk in 476 n.Ch. bleef gedurende bijna 1000 jaar het Byzantijnse, of Oost-Romeinse, Rijk bestaan. Het is hier dat wijn zijn liturgische betekenis kreeg en alom verbouwd werd in de toenmalige kloosters. Die traditie werd later door het Bulgaarse – en Servische Rijk overgenomen en geestelijken brachten steeds meer in kaart waar de beste wijngaarden lagen maar ook hoe goede wijn te maken. Net zoals in West-Europa lag dit aan de basis van een grote wijncultuur. De val van Constantinopel in 1453 leidde de Ottomaanse periode in. Wijn was plots verboden.
Ongeveer 3 eeuwen zonder wijn deed niet veel goeds aan de wijnbouw in de Balkan. Toen eerst Griekenland en enkele decades later ook Servië, Montenegro, Roemenië en Bulgarije onafhankelijk werden, vonden Franse wijntechnieken ingang en bloeiden de ranken weer als voorheen. De Habsburgers versterkten die evolutie en introduceerden ook nieuwe methoden in Servië, Slovenië en Kroatië. Helaas vernielden de Balkanoorlogen en de daarop volgende eerste wereldoorlog de wijngaarden. Na een kleine herstelperiode bracht de tweede wereldoorlog opnieuw veel schade toe.
Revival na de Russen
De lange communistische invloed was gericht op massaproductie van goedkope wijn in staatsbedrijven. Is dit de reden waarom we vandaag zo weinig voeling hebben met wijn uit de Balkan? Pas veel later, na de koude oorlog en het bloedige conflict in Joegoslavië, toen enkele Balkanlanden de toetreding tot de EU ambieerden, werd wijn maken wederom serieus genomen. Al dan niet met steun van Europees geld, zagen wijnhuizen het levenslicht. Jonge wijnbouwers leerden de stiel in Italië en kwamen terug in hun thuisland met kennis en een visie over kwaliteitswijn.
Importeurs van Balkanwijnen hebben het niet voor de markt als je naar de volumes kijkt maar toch kennen we intussen al enkele mooie wijnen van lokale druiven. Uit Kroatië zien we steeds meer wijn van plavac mali, zinfandel, in rood en van de witte posip. Bekend bij ons is ook de rode prokupac die we veel in Servië tegenkomen. Of de vranac, de bekendste rode druif van Montenegro. Uit de Tracische laagvlakte komt dan weer de diepe tanninerijke wijn van de mavrud. Eveneens aan belang wint de kruising tussen nebbiolo en syrah die rubin heet. Rode en witte feteasca’s uit Roemenië krijgen meer aandacht. En met de zilavka worden frisfruitige elegante wijnen gemaakt.
Bosnië-Herzegovina
Bosnië-Herzegovina is het enige land ter wereld met het woord wijn in zijn naam. Het herbergt zo’n 6000ha wijngaarden die vooral gelegen zijn in Herzegovina in de buurt van Mostar en Trebinje. Gelegen op dezelfde breedtegraad als Bordeaux, heerst er een mediterraan klimaat. Het karstgesteente zorgt in de wijngebieden voor een kalkrijke goed drainerende bodem. We proeven de 2021 zilvaka van Podrumi Andrija. Een familiedomein dat al 350 jaar wijn maakt. Deze autosteriele witte druif wordt in de wijngaard aangevuld met de Bena druif. Deze zorgt niet alleen voor de bevruchting maar later ook voor wat extra fraîcheur en fruitigheid in de wijn. Vinificatie van de geplukte druiven van de ijzerhoudende ‘Terra Rossa’ bodem gebeurt in inox.
Proefnotities Podrumi Andrija, Zilavka Vrhunska, IGP Paoca (Mostar), 2021, Bosnië-Herzegovina, €16,50 : Heldere blinkende geelgroene wijn die ruikt naar gele appel en perzik. Hij heeft een mondvullende ronde smaak die fris is en doet denken aan zongerijpte appels. Ook een beetje kruidig trouwens. Die smaak is perfect in evenwicht met de zuren en de afdronk is gemiddeld lang. 86/100
Kroatië
Tweederde van de meer dan 23000ha wijngaarden in Kroatië bestaat uit witte druiven. De beste zijn te vinden in het mediterraan warme IstrIë en Dalmatië. Malvazija, Refosk en Teran zijn de voornaamste druiven in Istrië. Uit Dalmatië komen dan weer de plavac mali, posip en marastina. In het binnenland heerst er een continentaal klimaat en wordt er vooral witte wijn gemaakt waaronder riesling. Van Degrassi proeven we een belegen 2012 blend van malvazija istarska, sauvignon blanc, viognier en chardonnay. De vinificatie van die druiven gebeurt apart en volgt op een 2 uur durende cryo-maceratie. Daarna verblijft de blend in inox. Dit wijnhuis plukt zijn druiven op de kalkrijke gronden in de buurt van Buje in Istrië.
Proefnotities Degrassi, Terre Bianche, cuvée blanc, Istrië, 2021, Kroatië, €19,75 : Goudgele wijn met aroma’s van marsepein, appelsienschil, rozijntjes en vliegtuigananas. Ook bij de smaak denken we aan tropisch fruit aangevuld met licht geroosterde nootjes. De zuurtegraad is hoog en maar goed ook. Deze wijn moet nu gedronken worden. Voor de liefhebbers van geëvolueerde smaken. 83/100
Nog in Kroatië woont Jo Ahearna, de enige Master of Wine van het land. Ze startte haar wijnproject in 2014 op het eiland Hvar in Dalmatië. Daar schijnt de zon het meest en de kalkrijke gronden zijn perfect voor de oude stokken van haar plavac mali. De naam van deze druif betekent ‘blauwe kleine’ en de vinificatie van deze 2015 South Side vond plaats op basis van de wilde gistcellen. Die gisting voltrok zich in open kuipen waarna de wijn eerst gerijpt werd op Franse eiken vaten en vervolgens ongefilterd en ongeklaard werd gebotteld.
Proefnotities Ahearne Vino, South side, Plavac Mali, eiland Hvar_Dalmatië, 2015,Kroatië, €37,25: Donkere roodbruine wijn. Snuffelend aan het glas associëren we dat met bramen, bloemen en zoethout. De tannine is goed aanwezig maar zeker niet bitter. Dit is een fruitgedreven recht toe recht aan smaak waarin ook wat kruiden opduiken bij de nasmaak. De afdronk is nogal kort. 77/100
Bulgarije
In 2007 trad Bulgarije toe tot de EU. Lange tijd daarvoor maakte staatsbedrijf Vinprom gigantische plassen wijn voor de USSR. Vandaag zien we mooie wijnen verschijnen uit 4 verschillende gebieden. Zowat 30% van de wijnen komt uit de Donauvlakte in het noorden. De invloed van de Zwarte Zee in het gelijknamige gebied in het oosten zorgt voor frisse chardonnay – en sauvignon blanc wijnen. Uit de heuvelachtige Rozenvallei in het centrum komt de inheemse wijndruif misket. In het warme Thracische laagland in het zuiden maakt men goede rode wijnen. De Strumavallei in het zuidwesten is het warmst en de thuisbasis van de melnik druif. Uit deze streek proeven we de 2022 Uniqato van Damianitza. Die is gemaakt van de rubin, een kruising tussen nebbiolo en syrah. Het domein werkt biodynamisch en deze wijn onderging een vatlagering in nieuwe Franse en Bulgaarse eik.
Proefnotities Damianitza, Uniqato, Rubin, IGP Trakiiska Nizina, 2022, Bulgarije, €14,00 : Donkere dieprode wijn in het glas waaruit geuren van gekookt rood fruit, zwarte bessen, krieken en bloemen opstijgen. Frisse aanzet in de mond gevolgd door een fruitige peperige smaak en veel mooie tannine. Alles houdt elkaar in balans in deze medium-bodied wijn. De afdronk is lang en de stijl is fijn. 84/100
Montenegro
Vranac, Krstač en Kratošija zijn de meest voorkomende wijndruiven in Montenegro. Het kleine land telt verschillende wijnstreken elk met hun kenmerken. Het binnenland rond het Skadar meer kent een landklimaat. Hier is Vranac de kampioen. In het zuiden aan de kust is het een pak koeler. Daar worden lichte, fruitige en ‘crispy’ witte wijnen gemaakt van de andere 2 belangrijke druiven. Van wijnhuis Plantaze proeven we de 100% vranac van 2021. Die is gemaakt ten zuiden van de hoofdstad Pogorica in het meergebied. Dit zeer grote wijnbedrijf liet de wijn eerste meer dan 15 maanden rijpen op vat en dan nog 3 jaar op fles. Wist je dat vranac ‘sterk en krachtig zwart paard’ betekent?
Proefnotities Plantaze, Vranac, IGP Podgorica, 2021, Montenegro, €8,00 : Donkere wijn waarin we zwart fruit naast frambozenconfituur en vanille ruiken. Mollige smaak met veel fraîcheur en rijpe tannine. Geconcentreerde stijl tot in de lange afdronk. Power in het glas maar dan wel in fluwelen handschoenen. 87/100
Albanië
Albanië kent 4 wijnplekken : de kustvlaktes, het centrale heuvelachtige gebied, de oostelijke bergachtige regio en de bergen van zowel de Albanse Alpena als de uitlopers van het Pindus gebergte in het zuidoosten. Nieuwe ‘cantina’s’ ontstonden door jonge Albanezen die in Italië gewerkt hadden. Zij gingen resoluut voor authentieke druivenrassen. Zoals de Kalmett, een oud lokaal ras. Een rode druif die zijn naam dankt aan een dorp op 11km van Lezha. Twee broers richtten in 2006 de Kantina Kalmetti op. Hun Kalmett 2020 van redelijk oude stokken op een gravelbodem is geboren uit laat geplukte druiven die na de gisting nog 12 maanden op zowel Franse – als Amerikaanse – en Bulgaarse eik verbleven. Om dan nog eens 12 maanden in de fles te rusten.
Proefnotities Kantina Kallmeti, Prestigj, Kalmett, IPG Lzeha, 2020, Albanië, 29,50 : Heldere diepgekleurde wijn die ons in de neus doet denken aan pruimen, bosbessen, vanille en koffie. Op de tong merken we goede zuren en veel rijpe tannine in balans met de sappige volfruitige smaak. Mooie afdronk. Verleidelijke wijn. 90/100
Servië
Een zestigtal wijnbedrijven bewerkt de ongeveer 18.000ha wijnvelden in Servië. De Krusevac streek ten zuiden van Belgrado levert de beste wijnen. Het klimaat in Servië is landelijk in het noorden en Adriatisch in het zuiden. Belangrijke autochtone druiven zijn tamjanika, een kloon van Muscat, smederevka, een witte druif, en vranac naast prokupac die beide rood zijn. Die laatste ontdekken we bij Budimir die deze druiven plukte in een 100 à 130 jaar oude wijngaard met pre-phylloxera stokken uit het subgebied Zupa. De vierde generatie van dit kleine domein heeft de 2012 prokupac wijn opgevoed in eiken barriques en grote foeders.
Proefnotities Budimir, Prokupac Boje Lila, IGP Aleksandrovac, Zupa, 2012, Servië, €28,50 : Geconcentreerde kleur in dit wijnglas waar reukjes als kersen, gekookte pruimen, vlees, kruiden maar ook wat evolutiegeuren als aubergine in te vinden zijn. Frisse wijn met rijpe tannine die goed geïntegreerd is in het rijpe fruit. Naast die volfruitige smaak van kersen en pruimen proeven we ook koffie. De alcohol geeft een kleine warme gloed tot in de gemiddelde afdronk. 89/100
Een plek op de wereldwijde wijnkaart
Bij Oenotopia verkenden we zo 6 Balkan landen en proefden we 7 typische wijnen. Een verkenning van de Balkanwijn zoals een doorsnee Amerikaan Europa bezoekt als het ware. Kwestie van een eerste indruk op te doen. Vooroordelen te laten varen. De interesse op te wekken en te bepalen hoe we deze grote wijnregio verder kunnen ontdekken. Alleen maar Balkanwijnen proeven lijkt ons goed voor nog eens 20 jaar degustaties. Dat is er misschien wat over maar een zichzelf respecterend wijnliefhebber weet wel wat er in die wijnlanden te vinden is.
De toekomst van wijnen uit de Balkan ziet er goed uit. De regio herontdekt haar rijke wijntraditie en wint steeds meer internationale erkenning, mede dankzij inheemse druivensoorten. Klimaatverandering speelt in het voordeel van sommige wijnstreken. Jonge wijnmakers combineren traditionele methoden met moderne technieken om onderscheidende wijnen te creëren. Ook de interesse in wijntoerisme draagt bij aan de opmars van de Balkan als wijnregio. Met een authentiek karakter en vernieuwde focus is de Balkan klaar om zijn plek in te nemen op de wereldwijde wijnkaart.
